چپ دست بودن چه تاثیری بر نوازندگی دارد؟
و این پرسش که اگر من چپ دست هستم، بهتر است نواختن و آموزش ساز را همانند افراد راست دست شروع کنم؟
همه کسانی که چپ دست هستند، این پرسش را در نخستین جلسه می پرسند. و جالب اینجاست که بیشتر مصر هستند که ساز را برعکس نوازندگان راست دست بنوازند.
از گذشته تا به حال، تعداد زیادی نوازنده چپ دست بودند و هستند که ساز را برعکس نوازندگان راست دست میگرفتند، چه در موسیقی ایران، چه در سایر نقاط و کشورها.
حال ببینیم این تغییر دادن چه مقدار می تواند منطقی باشد.
بیشتر سازهایی که توسط نوازندگان چپ دست دستخوش تغییر می شوند، سازهای زهی هستند.
سازهایی که با جابه جایی سیم ها و خرک و احیانا پل، از حالت عادی به سازی برای نوازندگی چپ دست تغییر شکل می دهند. هرچند در بعضی از سازها این تغیرات کامل نمی شوند، مانند سه تار که ضخامت صفحه را نمی شود تغییر داد، مگر اینکه ساز بر اساس تغییر برای یک نوازنده چپ دست ساخته شود.
ولی سازهای دیگر امکان این تغییر را ندارند. مانند پیانو، سازهای بادی و در سازهای ایرانی هم میتوان به سنتور اشاره کرد.
نوازندگانی که سازها را تغییر می دهند، مشکلاتی نیز دارند که مهمترینشان اینست که برای تمرین، نوازندگی، آموزش و در کلاس، باید ساز خود را همراه داشته باشند. برای این نوازندگان، خرید ساز هم مشکل است، زیرا هیچ سازنده یا فروشنده ای برای امتحان و آزمایش صدا و کیفیت سازش توسط شما، اجازه تغییر جای سیم و خرک و پل و... را نمی دهد. بنابراین، برای آزمایش یک ساز جدید، حتما باید یک نوازنده راست دست مورد اطمینان با خود، همراه داشته باشید.
حال ببینیم با توجه به عدم امکان تغییر در سازهای بادی و خصوصا پیانو، آیا اساسا این کار علمی و منطقی است یا خیر؟
واقعیت این است که تغییر دادن سازها توسط نوازندگان چپ دست، استفاده حداکثر از امکانی است که وجود دارد، چه بسا اگر امکان تغییر ترتیب کلاویه های پیانو هم وجود داشت، این کار انجام میشد.
در نوازندگی یک اصل وجود دارد که نوازنده باید هنگام تمرین و نواختن، راحت باشد، این راحتی می تواند در تغییر مکانیسم ساز برای چپ دست ها هم به کار گرفته شود. ولی این راحتی کاملا مقطعی بوده و طی هفته های نخست یادگیری ساز دیگر حس نمی شود.
ولی از دید کسی که سال هاست به آموزش پرداخته، واقعیت این است که راست دست یا چپ دست بودن، هیچ تاثیری در نوازندگی ندارد، و این تصور که اگر من چپ دست هستم اگر ساز را مانند راست دست ها بنوازم، نمیتوانم به خوبی نوازندگی کنم، تصوری کاملا اشتباه است.
زیرا وقتی شما شروع به نوازندگی می کنید، هر دو دست شما قرار است کارهایی را انجام دهند که تا به حال حتی مشابه آن را تجربه نکرده اند. حال دست راست یا چپ، هیچ فرقی نمی کند. نهایتا و تنها تفاوتش اینست که مثلا برای نوازندگی تار، اگر راست دست باشید، مضراب زدن را کمی زودتر و انگشت گذاری را کمی دیرتر و اگر چپ دست باشید انگشت گذاری را کمی زودتر و مضراب زدن را کمی دیرتر به اصطلاح راه می افتید.
هرچند در نهایت، این دو به صورت موازی و همزمان پیش می روند و این کمی زودتر و کمی دیرتر اصلا حس نمی شوند.
از دید علمی، قضیه متفاوت است. روانشناسان تاکید بر این دارند که حتما باید نوازندگان چپ دست، ساز را تغییر دهند. زیرا اساس و مبنای ذهنی این افراد کاملا عکس راست دست ها است و نواختن ساز هم باید بر این اساس متفاوت باشد.
ولی همانطور که در بالا گفته شد، از نظر عملی، این عقیده فقط برای دو سه هفته آغازین برجسته است و کم کم رنگ می بازد. می توان به این نتیجه رسید که روانشناسان محترم احیانا سررشته ای از موسیقی و آموزش موسیقی ندارند که در عمل ببینند تفاوتی وجود ندارد.
تا به حال نیز هیچ نوازنده درجه یکی رمز موفقیتش را چپ دست بودن یا راست دست بودن اعلام نکرده و همگی به تمرین و متد و استاد و ساز خوب و... به عنوان دلایل موفقیت اشاره کرده اند.
و جمله پایانی اینکه، کسی از یک استاد درجه یک نمی پرسد شما راست دست هستید یا چپ دست!
رضا کلانتری، دهم مرداد نود و هفت
